Εἶχαν μεγάλα πάθη οἱ πολέμαρχοι, οἱ προπάτορές μας. Εἶχαν ἐγωισμὸ ὅπως κι ἐμεῖς, εἶχαν διχόνοια, φιλοπρωτία καὶ τόσα ἄλλα. Μποροῦσαν μ' αὐτὰ νὰ τὰ χαλάσουν ὅλα τὰ καλὰ ποῦ ἔκαναν. Εἶχαν ὅμως καὶ μεγάλες ἀρετές. Ἐμεῖς σήμερα οἱ νεοέλληνες, περισσότερο κρατᾶμε μόνο τὰ ἀρνητικὰ τῶν ἀγωνιστῶν καὶ δὲν προσβλέπουμε στὶς μεγάλες ἀρετές τους.

Ἦταν φιλόθεοι, ἀγαποῦσαν τὸ Θεό, ἔστω κι ἂν ἁμάρταναν, ἔστω κι ἂν γινόταν ὁτιδήποτε, ἀγαποῦσαν τὸν Κύριο. 'Ὁ 'Ὀδυσσεὺς Ἀνδροῦτσος γράφει στὶς ἐπιστολές του στοὺς Γαλαξειδιῶτες μεταξὺ ἄλλων: « ... Ὁ γλυκύτατος Χριστός μας νὰ σᾶς φωτίζει καὶ νὰ σᾶς εὐλογεῖ. Αὐτὸς εἶναι πάνω ἂπ' ὅλα καὶ εἶναι τὸ πᾶν γιά μας»

Ὅλο αὐτὸ τὸ ποτάμι τῆς 'Ὀρθοδοξίας ἔρχεται ἀπὸ τὸν Ἅγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμὰ εἶναι ἢ λεγόμενη φιλοκαλικὴ ἀναγέννηση. Ὁ Χριστὸς μᾶς φρόντισε ξέροντας ὅτι θὰ πέσουμε στὴν Τουρκοκρατία, καὶ μᾶς ἀνακαίνισε καὶ μᾶς ἀνανέωσε μὲ τὴ φιλοκαλικὴ ἀναγέννηση καὶ ἀντέξαμε.

Λοιπόν, εἶχαν καὶ μεγάλες ἀρετὲς οἱ πολέμαρχοι τοῦ '21. Ἀγαποῦσαν τὸ Θεό. Ὁ Κύριος 'Ἰησοῦς Χριστὸς ἦταν γι' αὐτοὺς τὸ πρῶτο καὶ τὸ τελευταῖο.

'Ὁ πατέρας τοῦ 'Ὀδυσσέως Ἀνδρούτσου, ὁ Ἀνδρέας Βερούσης ἀπὸ τὶς Λιβανατες Φθιώτιδας, τὸ λιοντάρι τῆς Ρούμελης, ἦταν διαποτισμένο ἀπὸ τὴ φιλοκαλικὴ ἀναγέννηση καὶ χάρη. Καὶ πολέμησε μὲ τὸ Λάμπρο Κατσώνη γιὰ τὴν ἐλευθερία τῆς γλυκύτατης πατρίδος μας. Ἔπεσε στὸ τέλος στὰ χέρια τῶν Ἐνετῶν καὶ ἐκεῖνοι τὸν παρέδωσαν στοὺς Τούρκους. Τὸν ἔκλεισαν στὴ φυλακὴ καὶ ἤθελαν νὰ τὸν δικάσουν καὶ νὰ τὸν καταδικάσουν.

Τὸν ἔφεραν, λοιπόν, μπροστὰ στὸν πασὰ καὶ στὸν κατὴ καὶ σὲ κάποια στιγμὴ ποῦ ἄρχιζε ἢ δίκη, ὁ πασὰς ἔβρισε τὸν Θεό, τὸν Χριστό μας. Καὶ τὸ λιοντάρι τότε σηκώνεται πάνω ὁλόρθο καὶ ἀντρειωμένα του ἁπαντά: «Κουβέντα δὲν ἔχουμε πασά μου μαζί, σὰν ἔβρισες τὸ Χριστό μου. Τὸ σῶμα μου τὸ ὁρίζεις, κάμε τὸ ὅ,τι θές. Τὴν ψυχή μου ὅμως τὴν ὁρίζουν ἄλλοι»

Αὐτὸ ἦταν! Ἡ πίστη στὸν Θεό, ἡ ἐγκάρδια πίστη.

Ἤσαν ἀγράμματοι, ἀλλ’ εἶχαν μέσα τοὺς τὴν Θεία Χάρη. Ἤσαν πονεμένοι, ἀλλὰ εἶχαν κοντὰ τοὺς τὴν πονεμένη καὶ θλιμμένη Παναγιὰ καὶ τὸν ἐσταυρωμένο Χριστό. Ἤσαν μόνοι τους, ἀλλ’ εἶχαν μέσα στὶς φλέβες τοὺς τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ, τὸ ἀθάνατο αἷμα καὶ τοὺς ἔκανε «λέοντας, πῦρ πνέοντας», ὅπως λέει κάπου ὃ χρυσορρήμων Ἰωάννης, λιοντάρια ποῦ ἀναπνέoυνε φωτιά. Κι ἂν δὲν εἶναι πῦρ τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ, ἀλίμονο, τότε ποιὸ εἶναι τὸ πῦρ; Καὶ μπόρεσαν καὶ βάσταξαν τὴν πικρὴ σκλαβιά. Ἦταν γι' αὐτοὺς ὅλα δύσκολα, ὅλα ἀρνητικά.

Ἀπὸ τὴν ἄλλη μεριὰ εἴχανε τοὺς Φράγκους. Ἔζησαν οἱ σκλαβωμένοι Ἕλληνες ἀνάμεσα στὸν Τοῦρκο καὶ στὸν Φράγκο, οἱ ὅποιοι τοὺς ἔκαναν τὰ πάνδεινα, ὅ,τι φαντάζεστε κι ὅ,τι δὲν φαντάζεστε, ὅ,τι λέγεται καὶ ὅ,τι δὲ λέγεται. Τοὺς ἔφεραν ὄντως σὲ δύσκολη θέση, ἀλλὰ ἐκεῖνοι ἄντεξαν. Γιατί ζοῦσε μέσα τοὺς ὁ Χριστὸς καὶ γι' αὐτὸ μπόρεσαν κι ἔκαναν τὸ ἀδύνατο.

Ἀκούσαμε στὸ Εὐαγγέλιο σήμερα τὸ «Οὐκ ἀδυνατήσει παρὰ τῷ Θεω πᾶν ρῆμα» ἂπ' τὸν ἀρχάγγελο Γαβριὴλ στὴν Παρθένο Μαρία.

Ἔκαμαν τὸ ἀδύνατο, ἄρχισαν τὴν Ἐπανάσταση, ὅπως γράφει ὁ Θεοδωράκης Κολοκοτρώνης στὰ 'Ἀπομνημονεύματά του, χωρὶς ὄπλα - ποὺ νὰ τὰ βροῦν τὰ ὄπλα - χωρὶς ὑλικὲς δυνάμεις, χωρὶς προστάτες, χωρὶς τίποτε. Ἄρχισαν ὅμως τὴν Ἐπανάσταση μὲ τὴν πίστη στὸ Θεό, ἡ ὅποια τοὺς γιγάντωνε, ἡ ὅποια τοὺς ἐμψύχωνε, ἡ ὅποια ἔκανε τοὺς ἀτίθασους καὶ δυσκολεμένους, λέοντας δυνατοὺς καὶ ἥρωες.

                                             +  Ἀρχιμ. π. Ἀνανίας Κουστένης